نام فارسی: کور (Kavar)، کبر
نام علمی: .Capparis spinosa L
نام فرانسه: Taparier ,Caprier épineux
نام آلمانی: Kapernstrauch
نام انگلیسی: Common Caper– bush
نام ایتالیایی: Cappero , Cappero spinosa
نام عربی: اصف، کبار (Kabbar)، شوک الحمار
گیاه کور ، زیبا، دارای شاخه های متعدد، پوشیده از کرک و به طول ۱ تا ۱.۵ متر از تیره کور است. از مشخصات آن این است که انشعابات ساقه گیاه، از یک ناحیه چوبی شده که در واقع قاعده ساقه به حساب می آید، منشا گرفته، وضع غالبا گسترده بر روی زمین پیدا می کند.
مشخصات گیاه کور
برگ های آن ساده، عاری از دندانه، به رنگ سبز روشن و دارای دو زائده خار مانند (استیپول) در محل اتصال دمبرگ به ساقه است. گل های درشت آن، رنگ سفید مایل به گلی دارد و پس از شکفتن، منظره بسیار زیبا به ساقه می بخشد. از این نظر است که در بعضی نواحی مدیترانه، اقدام به پرورش این گیاه می گردد. منشا اصلی آن نیز بعضی از نواحی آسیا به نظر می رسد.
در داخل پوشش گل گیاه کور ، تعداد فراوانی پرچم دراز وجود دارد که مجموعا ظاهری بسیار زیبا به گل می بخشند. زمان گل دهی از بهار تا اواخر تابستان ادامه می یابد. میوه آن که در قسمت انتهایی یک زایده دراز (نهنج) به وجود می آید، بیضوی، گوشت دار و در آغاز به رنگ سبز روشن است ولی تدریجا مایل به قرمز می گردد.
میوه کبر به فارسی «خیار کبار» یا «خیار شنگ» نامیده می شود. میوه ها هر ۵ تا ۷ روز یک بار در ماه های مرداد و شهریور به صورت دستی محلی برداشت می شوند. میوه کبر که در ایران به آن «هندوانه ی کوهی» نیز می گویند، خوراکی است که گیاه آن در اکثر مناطق آذربایجان غربی به صورت پراکنده و وحشی می روید اما اصلی ترین کانون آن شهرستان پلدشت در شمال این استان است.
میوه گیاه کبر
ریشه های کبر به رنگ روشن و پوست ریشه های ضخیم، مصرف طبی دارد. مزه پوست ریشه ی آن تلخ و نامطبوع است. این گیاه پوششی برای خاک محسوب می شود که علاوه بر افزایش ظرفیت خاک در نگه داری آب، از فرسایش خاک نیز جلوگیری می کند. پراکندگی آن ها بیشتر در مناطق گرم و تا محدوده‌ی نواحی معتدل است. این گیاه بومی مناطق گرمسیری غرب و مرکز آسیا است و پراکنش آن از اقیانوس اطلس، مراکش و تونس تا دریای سیاه و ارمنستان و نواحی شرقی دریای خزر تا افغانستان و هند ادامه دارد.
این گیاه به حالت وحشی بیشتر در اماکن متروک، کنار دیواره های کهنه و دامنه های نسبتا مرطوب کوهستان‌های کم ارتفاع یافت می شود. این گیاه به فراوانی و به خصوص در قسمت های مرکزی و جنوبی ایران می روید و به صورت چتری بر روی زمین گسترده می شود. این گیاه در تابستان دمای بالای ۴۰ درجه سانتی گراد را به خوبی تحمل می کند و به علت تمایل سرما در زمستان ها نیز تا دمای ۸درجه سانتی گراد را نیز می تواند تحمل می کند.
مقاومت این گیاه نسبت به خشکی، شوری، گرما و آفتاب شدید موجب شده است که این گیاه مهاجم در اکثر نقاط ایران از جمله دامنه های البرز، آذربایجان غربی، اردبیل (دشت مغان)، مرند، خوی، تفرش، نهاوند، اراک، گلپایگان، کرمانشاه، شمال شرقی هرزویل (نواحی کم ارتفاع و منتهی به دره های مرطوب)، بلوچستان و شیراز. یزد (اطراف تفت و مهریز)، لامرد (فارس) پراکنش داشته باشد به عبارت دیگر کبر در ایران در شمال، شمال غرب ، غرب، مرکز و شرق و نیز در بلندی‌های بالای ۲۵۰۰ متر می روید.
قسمت های مورد استفاده گیاه کبر: قسمت مورد استفاده گیاه کور ، جوانه ها یا تکمه های مولد گل آن است که معمولا پس از چیدن، در حدود ۳ ماه در سرکه قرار داده می شود و یا آنکه مدتی در آب شور نگهداری شده سپس مصرف می گردد. میوه، ریشه و پوست آن بیشتر به مصارف درمانی می رسند.
ترکیبات شیمیایی کبر: ریشه و جوانه های مولد گل گیاه کور ، دارای پکتین، ساپونین، نوعی اسانس (به مقدار بسیار جزئی)، یک ماده رزینی، یک رامنوگلوکزید و ماده ای به نام کاپاریروتین (capparirutine) به فرمول C۲۷H۳۰O۱۵ است. این ماده به صورت گرد متبلور به رنگ زرد روشن به دست می آید. در گرمای ۱۸۹ درجه ذوب می شود. در اتر و کلروفرم، غیر محلول ولی در آب و الکل محلول است.
طرز استفاده و مقدار مصرف کبر: جوانه ها را معمولا پس از چیدن ، در حدود ۳ ماه در سرکه قرار می دهند و یا آن که مدتی در آب شور نگه داری و سپس مصرف می کنند. از میوه های جوان آن همراه با سرکه با نام ترشی کبر می توان استفاده کرد. میوه ها را در بشکه های پلاستیکی همراه با آب نمک نگه داری می کنند که هر ۱۰ تا ۱۵ روز یک بار باید آب آن عوض شود. میوه‌ی کال و نرسیده آن برای تهیه چاشنی‌های غذایی از جمله ترشی استفاده می شود و میوه های رسیده و بزرگ آن به شکل خام به صورت تازه هم مصرف می شود.
در اسپانیا نوعی سس به نام سس کبار تهیه می شود که بسیار خوش عطر و طعم است و طعم آن کمی به سس خردل همراه با فلفل سیاه شباهت دارد. غنچه آن به عنوان ادویه در تهیه سس، کره، پنیر و در تزیین غذا و سالاد به مصرف می رسد.
میوه های نارس و دیررس از برداشت درون سرکه یا آب نمک نگه داری می شوند و ترشی خوشمزه ای محسوب می شوند که طعمی تند و تیز با عطری خاص دارند و بسیار دلچسبند و می توان همراه با پیتزا، گوشت، ماهی و یا درون سالاد و همراه با انواع ساندویچ مصرف کرد. میوه به صورت پخته نیز همراه انواع سبزیجات مورد استفاده قرار می گیرد.
خواص درمانی و طبیعت کبر: طبیعت گیاه کبر خیلی گرم و خشک است. خواص دارویی این گیاه به طور خلاصه عبارتند از: ضد بیماری بلغم، مسهل بسیار قوی، درمان کننده کبد، آنتی بیوتیک قوی، ضد نقرس، درمان کننده صدای گوش، ضد سردرد و درد شقیقه، درمان کننده سیاتیک. درمان بیماری سرع، ضد بیماری قند، ضد خارش پوست، درمان کننده سفید شدن مو جلو گیری از سکته مغزی، قاعده آور، ضد کرم معده و کرم کدو، پادزهر سم عقرب و مار است. کبر در کاهش نفخ تاثیر داشته و نیز خاصیت ضد رماتیسمی دارد.
برای درمان تصلب شرایین و از بین بردن عفونت کلیه به کار می رود. در طب آیروودایی (گیاه درمانی) کبر به عنوان تحریک کننده و محافظ کبد ثبت شده است. در بعضی موارد کبر برای درمان جراحت مفاصل، پوست و بدن نیز به کار می رود. پوست ریشه ی این گیاه سابق در بیماری‌های مختلف مخصوصا امراض مربوط به کبد و طحال مصرف می شده است.
خواص ریشه کبر: دارای طبیعت خیلی گرم و خشک است، آب دم کرده آن را بنوشید: لطیف کننده، مقوی احشا و آلات داخل شکم و باز کننده ی گرفتگی های کبد و طحال است، محلل گاز و باد خواهد بود، اخلاط لزج و سودا را قطع می کند، مدر موثری برای تلخی سودا می باشد، ضد انگل روده است، ترشح ادرار و حیض را زیاد می کند و برای زیاد شدن خون قاعدگی در مورد قطع آن در زنان جوان موثر است، سینه را نرم می کند، مسکن درد استسقا می باشد، قوه ی باه را افزایش می دهد، رماتیسم و فلج را درمان می کند. ریشه کبر جهت بهبود فالج و برخی از امراض سیستم عصبی که ناشی از افزایش سردی و یا رطوبات است بسیار نافع است.
پوست ریشه ی آن در دهان رطوبت های دماغ را جذب می کند، درد دندان را تسکین می دهد. دو برابر آن را با یک برابر تخم مرزه نرم بسایید و روزی سه قاشق چای خوری از آن را به نوبت بخورید، بواسیر بادی را درمان می کند. آن را خوب بسایید بعد در روغن کنجد یا روغن زیتون و قدری آب بجوشانید تا روغن به نصف برسد، آن روغن را هر شب به پوست سر بمالید و ماساژ دهید، از سفید شدن مو جلوگیری می کند. پوست ریشه آن را بپزید و با آب صاف کرده آن قرقره کنید، سبب خروج اخلاط از ریه می شود.
درمان تصلب شرایین و از بین بردن عفونت کلیه با گیاه کبر: جوانه های ناشکفته و مولد گل این گیاه نیز، اثر نیرو دهنده دارد. پوست ریشه ی گیاه کبر برای درمان بیماری‌های مختلف از جمله کبد و طحال مصرف می شود و نیز برای رفع ضعف عمومی و ورم مفاصل مورد استفاده قرار می گیرد. غنچه نشکفته ی کبار دارای خاصیت نیرودهندگی است و برگ کبار اقسام کرم معده و روده را از بین می برد.
مصارف گیاه کور در رفع کم خونی و رنگ پریدگی دختران جوان، ضعف عمومی همراه با ضعف اعصاب معمول بوده است. مطالعات جدید، اثر مفید آن را در هیستری و حالات عصبی دیگر تایید نموده است. مصرف آن موجب باز شدن قاعدگی در موارد قطع این حالت در زنان جوان می شود. جوانه های ناشکفته و مولد گل آن، اثر نیرو دهنده و کمی مدر دارد. از جوشانده آن در مصارف داخلی، هنوز هم در الجزایر برای مداوای نقرس استفاده به عمل می آید.
عوارض جانبی، موارد احتیاط و منع مصرف کبر: خانم های باردار از مصرف آن خودداری کنند.
سابقه تاریخی کبر: کبر در یونان باستان و در یافته های باستان شناسی به عنوان یک داروی ضدنفخ مورد استفاده قرار می گرفت. و به ندرت جوانه های گل و میوه‌ی آن در دوران باستان کلاسیک شناسایی شده است.
نحوه کاشت و تکثیر کبر: تکثیر این گیاه از طریق قلمه زدن، خوابانیدن ساقه و یا کاشتن دانه صورت می گیرد. در استفاده از روش اخیر باید دانه ها را قبلا در یک زمین آماده یا در ظروف گلی طشتک مانند کاشت و بعدا گیاه جوان حاصل را با رعایت فاصله متناسب به محل دیگر یا در ظروف گلی دیگر منتقل نمود و خاتمتا در سومین بهار، که گیاهی با ریشه و رشد کافی به وجود آمد آن ها را در زمین زراعتی که قبلا برای این کار آماده گردیده جای داد.
در قلمه زدن باید قلمه ها را از شاخه سه ساله و سالم که به طول ۲۵ سانتی متر باشند تهیه نمود و سپس آن ها را در زمین آماده، مانند آن چه که در ازدیاد مو معمول است، جای داد و در بهار به زمین اصلی منتقل کرد. در زمین زراعتی که گیاه معمولا در سال اول گل می دهد باید ساقه آن را از مجاور سطح زمین قطع کرد تا بعدا از محل اطراف آن، شاخه های قوی و سالمظاهر گردد و با رشد تدریجی آن ها، گیاهی قابل بهره برداری در سال پنجم یا ششم به دست آید.
در انتقال گیاه جوان و ریشه دار به زمین اصلی باید همواره در نظر داشت که زمین زراعتی باید قبلا به عمق ۶۰ تا ۷۰ سانتی متر شخم زده شود و آماده برای این انتقال باشد. به علاوه باید طوری کاشته شوند که فاصله هر گیاه از تمام جهات با گیاه دیگر لااقل ۲ متر باشد. ضمنا باید توجه گردد که ۲ یا سه ریشه اصلی، گوشت دار و سالم گیاه به خوبی به حالت گسترده در خاک باقی بماند و از خاک نرم پوشیده گردد.
پس از خاتمه کاشتن گیاه ریشه دار در زمین زراعتی، از عملیات بعدی که باید مورد توجه قرار گیرد آن است که مدتی پس از آغاز رشد گیاهان، ساقه هوایی آن ها را از ناحیه مجاور سطح زمین قطع کنند و ناحیه ریشه را به ضخامت ۲ تا ۳ سانتی متر از خاک نرم مجددا بپوشانند.
چون ضمن پرورش گیاه، نمونه هایی از آن تدریجا از محیط کشت دور می شوند از این جهت غالبا در محیط کشت حتی در فواصل نسبتا دور، تعدادی از آن به چشم می خورد. به حالت وحشی بیشتر در اماکن متروک، کنار دیوارهای کهنه و دامنه های نسبتا مرطوب کوهستان های کم ارتفاع یافت می شود.
در تابستان، ۲ یا ۳ بار عملیات اصلاحی در زمین انجام می دهند و در پاییز تا اواسط آبان ماه، مجددا قطع دیگری در ساقه به عمل می آورند.و این عمل را نیز قبل از پیدایش نخستین سرما و یخبندان، به نحوی انجام می دهندکه گیاه دارای ساقه ای به طول ۱۵-۲۰ سانتی متر از سطح زمین باشد.
در اسفند – فروردین، خاک اطراف سوش را کنار می زنند و قطع دیگری مجاور ناحیه سوش انجام می دهند. بعدا شاخه هایی که در اطراف قاعده ساقه جای دارد، از آن جدا می سازند. یا این عمل در ناحیه سوش برجستگی پدید می آید که همه ساله پاجوش های متعدد از آن ظاهر می شود، باید این عمل قطع ساقه و پوشاندن آن از خاک و غیره، همه ساله تکرار گردد. عملیات اصلاحی و کندن علف های هرزه باید همه ساله در فاصله اردیبهشت تا تیر، به دفعات صورت گیرد به علاوه باید از سال دوم، مرتبا به زمین کود داده شود و نوع کود هم باید طوری باشد که به کندی تجزیه حاصل نماید (مانند بقایای شاخ، چرم، پوست، پشم و نظایر آن ها).
جمع آوری تکمه های مولد گل را پس از جمع آوری بر حسب ابعاد جور می کنند و به صورت توده های کوچک با ظاهر مدور در می آورند و به مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت به حال خود می گذارند تا پژمرده شوند. بعدا هر کیلو گرم آن را در یک لیتر سرکه در ظروف متعدد جای می دهند که تدریجا پس از ۳ ماه، قابلیت مصرف پیدا می کنند.
محل رویش کبر: نواحی مختلف ایران، دامنه های البرز، شمال شرقی هرزویل، (نواحی کم ارتفاع و منتهی به دره های مرطر)، بلوچستان و شیراز.
نقد و بررسی‌ها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.