زرشک دارای گونه‌های مختلفی است که در اینجا به نام علمی و مشخصات مربوط به دو نوع از آنها (دانه‌دار و بی‌دانه) اشاره شده است. در ضمن درختچه‌های زرشک بی‌دانه و دانه‌دار از نظر شکل ظاهری شبیه به یکدیگر می‌باشند.
نام علمی: Berberis vulgaris L
نام فرانسه: Vinaigrette
نام انگلیسی درخت: Barberry tree
نام انگلیسی میوه (زرشک): Barberry می‌باشد.
نام‌های دیگر زرشک بی‌دانه یا پلویی به فارسی، عربی و در کتب طب سنتی، زرشک، زرشک پلویی، زرشک بی‌دانه، زارچ، عودالریح، عَقده و انبرباریس نامیده شده است.
نام‌های دیگر زرشک هسته به فارسی و در کتب طب سنتی، زرشک هسته‌دار، زرشک سیاه و زرشک آبی (آبگیری) نامیده شده است.در اغلب نواحی مرطوب و جنگلی کشورها خصوصاً کشورهای اروپایی و در ایران بیشتر در استان‌های شمالی و شمال غربی به صورت خودرو انتشار داشته و کاشته نیز می‌شود.
تیره گیاه: زرشک Berberidaceae
نوع گیاه: درختچه
مشخصات ظاهری: درختچه‌ای است به ارتفاع حدود ۴ متر با ساقه‌هایی خاردار و شاخه‌هایی شکننده و برگ‌های آن متناوب، بیضی شکل، دندانه‌اره‌ای و اغلب منتهی به خاری کوچک و نازک می‌باشند. پوست شاخه‌های آن قهوه‌ای یا قرمز و گاهی زرد رنگ و گل‌های آن زرد، مجتمع به صورت خوشه‌ای و آویخته هستند. میوه‌اش در نوع بی‌دانه، گوشتی، کوچک، کمی دراز، به رنگ قرمز و دارای طعمی ترش و در نوع دانه‌دار، سته، چروکیده، قرمز تیره مایل به سیاه و محتوی دو دانه می‌باشد.
طبیعت زرشک: طبق نظر حکمای طب سنتی طبیعت آن سرد و خشک است.
رویش جغرافیایی: در اغلب نواحی مرطوب و جنگلی کشورها خصوصاً کشورهای اروپایی و در ایران بیشتر در استان‌های شمالی و شمال غربی به صورت خودرو انتشار داشته و کاشته نیز می‌شود.
ترکیبات شیمایی و مواد موجود: در تمام قسمت‌های درختچه آلکالوئیدهای اوکسی‌بربرین، بربامین، اوکسیاکانیتن، اسانس و در میوه‌ها (زرشک) مواد قندی، اسیدهای مالیک و تارتاریک (عامل ترشی زرشک)، ویتامین C، رزین، صمغ، موسیلاژ، پکتین و غیره تشخیص داده شده است. برگ زرشک حاوی ویتامین C فراوان است.
بخش مورد استفاده: تمام قسمت‌های درختچه
نحوه مصرف: زرشک مصارف مختلفی دارد از جمله به صورت خام، پخته، دم کرده، جوشانده و استفاده در صنایع غذایی به اشکال گوناگون. در طب سنتی از خشک شده ریشه، پوست ریشه، ساقه، برگ و گل درختچه نیز به صورت دم کرده یا جوشانده استفاده می‌کنند و برای درمان بیماری‌ها با استفاده از قسمت‌های مختلف درختچه، نحوه و مقدار مصرف را پزشک تشخیص داده و تجویز می‌کند.
خواص درمانی میوه: منظم کننده گردش خون و التیام‌بخش زخم‌های دهان، اشتهاآور و قبض کننده، صفرابر و مسکن حرارت معده، بندآورنده‌ی سیلان خون از بواسیر و جلوگیری کننده از خونروی‌های مزمن، رفع کننده انسداد مجاری کبد و التیام‌بخش زخم‌های روده، مقوی و ضدعفونی کننده، کاهنده فشار خون و صفرابر، تقویت کننده قلب و کبد و ضد استسقاء می‌باشد. در ضمن برای یرقان، نقرس، روماتیسم، دیابت، واریس و برای خانم‌هایی که بین دو پریود خونریزی دارند نیز مفید است.
خواص درمانی پوست ریشه و ساقه: تقویت کننده و صفرابر، مسهل قوی و تصفیه کننده خون، ضد عفونی کننده و ادرارآور، منظم کننده بی‌نظمی‌های عمل دستگاه گوارش که منشأ کبدی دارند و برطرف کننده سوءهاضمه‌های مزمن، اشتهاآور و تنظیم کننده قند خون می‌باشند. در ضمن برای قولنج‌های کبدی و کلیوی، زردی، تب‌های صفراوی، نقرس، روماتیسم، تب‌های عفونی، تیفوئید و خونریزی‌هایی که در فواصل قاعدگی رخ می‌دهد نیز مفید هستند.
خواص درمانی برگ: برطرف کننده اسهال‌های ناشی از ضعف آلات و احشاء شکم و ضد آب آوردن انساج بدن و جویدن آن باعث سفت شدن لثه‌ها و ضد اسکوربوت می‌باشد. در ضمن دم کرده برگ زرشک برای درمان آنژین به صورت غرغره بسیار مفید است. جوشانده برگ زرشک نیز برای شستشوی زخم‌ها و اولسرها بسیار مؤثر می‌باشد.
تذکر: مصرف زرشک و قسمت‌های دیگر درختچه در دوران بارداری به دلیل اثر تحریکی که بر رحم دارد ممنوع و در صورت استفاده باعث سقط جنین می‌شود. در ضمن استفاده از زرشک برای اشخاص سرد مزاج و افراد مبتلا به سرفه‌های مقاوم، نارسایی قلبی و بیماری‌های تنفسی مضر می‌باشد.
تفاوت زرشک پفکی با زرشک دانه اناری
زرشک ها انواع مختلفی دارند که زرشک دانه اناری و زرشک پفکی از جمله زرشک های متداول در ایران می باشد که در این بحث می خواهیم تفاوت این دو را با هم مقایسه کنیم . اما لازم به ذکر است که هر دو آن ها ، زرشک می باشند و کاربرد غذایی دارند و تفاوت آن ها در نحوه ی کاشت آن ها نمی باشد بلکه فقط مربوط به چینش و نحوه خشک شدنشان می باشد .
درختچه زرشک دارای خارهای زیادی می باشد و میوه زرشک به صورت خوشه ای بر روی آن رشد می کند . زرشک میوه ای ترش مزه می باشد که بیشتر در خراسان جنوبی تولید می شود . زرشک ، جایگاه ویژه ای در سفره ی ایرانی ها دارد و علاوه بر خواص بی نظیری که دارد به عنوان طعم دهنده یا تزئین غذا ها به کار برده می شود.
جمع آوری محصولات حاصل از آن بسیار سخت و زمان بر می باشد و به همین دلیل گاها به صورت شاخه ای چیده می شوند و گاهی نیز به صورت ضربه ای محصولات جمع آوری می شوند . منظور از روش ضربه ای جمع آوری زرشک ، ضربه زدن به شاخه ها می باشد که در این صورت پارچه ای بر زیر درخت پهن می شود و ضربه زدن موجب ریخته شدن آن ها بر روی پارچه می شود . در این روش میوه ها آسیب می بینند و با پهن شدن در نور آفتاب خشک می شوند .
نحوه تولید زرشک دانه اناری
زرشک دانه اناری در همان اوایل فصل با شاخه یا بدون آن بر داشت می شوند . اما متداول ترین روش چینش زرشک دانه اناری معمولا به صورت ضربه ای می باشد که بعد از ضربه زدن میوه ها جمع می شوند . این زرشک ها برای خشک شدن در زمین جلوی نور آفتاب در سطح صاف پخش می شوند تا با تبخیر رطوبت آن به وسیله ی گرما ، خشک شوند .
بعد از خشک شدن زرشک ها ، به وسیله ی روش های دمیدن و یا قرار دادن در مقابل باد طبیعی و مصنوعی ، خرده های خوشه ها از زرشک ها جدا می شوند ، سپس در دستگاه سورت ریخته می شوند . دستگاه سورت وظیفه ی جدا سازی تیغ و خار و سنگ و شن و … را از زرشک ها بر عهده دارد . بعد از پاک سازی میوه ها از اضافات ، محصول آماده برای مصرف می شود و به بازار عرضه می گردد .
فرایند تولید زرشک پفکی
زرشک پفکی روش چینش و خشک شدن متفاوتی دارد ، به گونه ای که میوه ها در آن ها به صورت شاخه ای از درختچه جدا می شوند و بعد از چینش برای خشک شدن به اتاق های بزرگ انتقال می یابند و همانند انگور آویزان می شوند . زرشک پفکی برای خشک شدن همانند زرشک دانه اناری در مقابل آفتاب پهن نمی شوند و در سایه قرار می گیرند .
با قرار گرفتن آن ها در دمای خنک که نزدیک به دمای محیط می باشد به تدریج خشک می شوند . بعد از خشک شدن میوه باد می کنند و به همین دلیل پفکی نامیده می شوند . سپس آن ها را پایین آورده و شاخه و چوب و سنگ و اضافات از آن ها جدا سازی می شود و در نهایت آماده مصرف و عرضه به بازار می شوند .
این زرشک ها به دلیل اینکه پروسه ی خشک شدن طولانی تری دارند دو الی چهار ماه دیر تر از زرشک دانه اناری وارد بازار می شوند و مرغوب ترین و با کیفیت ترین نوع زرشک به شمار می روند و ظاهر زیبا تری دارند و به همین دلیل به کشور های مختلف صادر می شوند و رونق خوبی دارند .
تفاوت زرشک پفکی با زرشک دانه اناری: زرشک پفکی با زرشک دانه اناری تفاوت بسیار زیادی دارد که در زیر به آن ها اشاره می نماییم :
- زرشک دانه اناری به دلیل چینش ضربه ای آسیب دیده اند در حالی که زرشک پفکی سالم و بدون آسیب می باشد .
- زرشک پفکی در سایه خشک می شود ، در حالی که زرشک دانه اناری در مقابل نور آفتاب خشک می شوند .
- زمان خشک شدن زرشک پفکی بسیار بیشتر از زرشک دانه اناری می باشد و نوع دانه اناری در حدود ۲۰ روز آماده می شوند در حالی که نوع پفکی به ۶ ماه زمان
- برای خشک شدن نیاز دارند .
- زرشک پفکی با کیفیت تر و مرغوبتر از زرشک دانه اناری می باشد .
- رنگ زرشک پفکی بسیار پر رنگ تر و بهتر از نوع دانه اناری می باشد .
- قیمت زرشک پفکی به دلیل کیفیت بالا و مدت زمان زیاد برای آماده سازی آن بیشتر از زرشک دانه اناری می باشد.
نحوه ی تشخیص انواع زرشک از هم: زرشک در ایران در انواع زرشک پفکی و زرشک کوهی و زرشک دانه اناری وجود دارد که هر کدام از آن ها نیز دارای کیفیت و قیمت های متفاوتی می باشند . به طور کلی حضور سود جویان در بازارهای خرید و فروش و عرضه محصولات همیشه وجود دارد و از آن جایی که اکثر مصرف کنندگان قادر به تشخیص انواع زرشک از هم نمی باشند و فقط به دنبال خرید محصول خوب می باشند ، این سود جویان با وارد کردن محصولات تقلبی و یا بی کیفیت که با افزودنی ها و مواد غیر مجاز خوش آب و رنگ می شوند و عرضه آن به بازار به جای محصولات با کیفیت ، سود خوبی به جیب می زنند و در نهایت موجب آسیب به جان و مال افراد می شوند و سلامتی آن ها را به خطر می اندازند .
اما راهکار برای انتخاب درست چیست ؟ زمانی که ما از جنس محصولات سر در نمی آوریم بهتر است که برای تهیه آن ها ابتدا تحقیق نماییم و محل مناسبی پیدا کنیم که مطمئن و معتبر باشد و محصول درست در اختیار مشتری قرار دهد ، همچنین می توان با مطالعه ی ویژگی های انواع زرشک تا حدودی اطلاعات در این زمینه کسب نمود و خرید مطمئنی داشت .
منابع و مآخذ:
- گیاهان دارویی (دکتر زرگری، علی)
- معارف گیاهی (میرحیدر، حسین)
- شناخت گیاهان دارویی و معطر ایران (دکتر مظفریان، ولی‌الله)
- مرجع کامل گیاهان دارویی و معطر (مهندس فرزاد، محمدعلی)
- شفا (دکتر رجحان، محمدصادق)
- خوردنی‌های شفابخش و مضرات آنها (نعیمی، محمدحسن)
- از سیر تا پیاز (دکتر پورعبدالله، عبدالله)
- آلوئه‌ورا گیاه هزار درمان (مهندس موسوی، فخرالسادات / استکی، معصومه)
- اسرار گیاهان دارویی (حاجی شریفی، احمد)
- گیاهان معجزه‌گر (دکتر خوش‌بین، سهراب)
- سیاهدانه، دانه شفابخش (نویمایر، یوزف)
- اطلس مصور گیاهان دارویی (کیانی، کاظم)
- فرهنگ جامع کلینیکی گیاهان دارویی (دکتر اکبرزاده پاشا، حجت‌الله)
- گزیده گیاهان دارویی (دکتر صمصام شریعت، سید هادی)
- خواص طبیعی میوه‌ها و سبزیجات (دکتر آذر، ماهیار / دکتر اصلان‌آبادی، سعید / دکتر اصلان‌آبادی، ناصر / دکتر امام، مهدی / دکتر پادراد، سوزان / دکتر حسین‌پناه، رامین / دکتر ساداتیان، سید اصغر / خلاصی، مرجان / دکتر علویان، سید موید / دکتر فلسفی، حمیده / دکتر قاضی‌زاده، شیرین / دکتر لسان پزشکی، محبوب / دکتر هاشمی، سونیا)
- فرهنگ مصور گیاهان دارویی (رحیمی‌نیا، مصطفی)
- طب الصمصام (صانعی، صمصام)
- گیاهان دارویی شاخص در پزشکی و صنایع (دکتر قاسمی دهکردی، نصرالله)
- دایره المعارف گیاهان دارویی (دکتر کرمعلی، جواد)
- گیاهان دارویی (ولاگ، ژان / استودولا، ژیری)
- گیاهان دارویی و نحوه و کاربرد آنها (استاد خسروی، سید مهدی)
نقد و بررسی‌ها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.