پیاز عنصل

نام علمی: Urginea Scilla Steinh

نام فرانسه: Scille officinale

نام انگلیسی: Medicinal squill

نام‌های دیگر آن به فارسی، عربی و در کتب طب سنتی، پیازدشتی، پیازموش، پیازعنصل، اسقیل، اشقیل، عُنصل، بصل الفار، بصل الضل و پیازسیل نامیده شده است.
تیره گیاه: لاله Liliaceae
نوع گیاه: بوته
مشخصات ظاهری: گیاهی است چند ساله و دارای پیازی بزرگ و حجیم که قسمتی از پیاز آن در خاک و قسمتِ دیگر آن معمولاً خارج از خاک می‌باشد. برگ‌های پیاز عنصل پهن، دراز، با کناره‌های صاف و نوک تیز می‌باشند. ساقه‌ی مولدِ گل از وسط پیاز خارج شده و گل‌های کوچک به رنگ‌های سفید یا سفید مایل به خاکستری به طور فشرده در طول محور گل قرار دارند و در قسمت انتهای آن به صورت خوشه دراز ظاهر می‌شوند. میوه‌اش پوشینه به رنگ قهوه‌ای زیتونی و دارای ۳ خانه می‌باشد و در هر خانه ۳ تا ۴ دانه‌ی مدورِ تیره رنگ وجود دارد. در ضمن طول پیاز عنصل ۸ تا ۲۰ سانتی‌متر و قطر آن حدود ۱۵ سانتی‌متر است و وزن آن نیز در بعضی موارد تا ۳ کیلوگرم هم می‌رسد.
طبیعت پیازعنصل: طبق نظر حکمای طب سنتی طبیعت آن خیلی گرم و خیلی خشک است.
رویش جغرافیایی: در اغلب سواحل دریاها بخصوص در سواحل مدیترانه، آفریقای شمالی و سیسیل انتشار دارد.
ترکیبات شیمیایی و مواد موجود در پیاز: سه ماده‌ی به نام‌های سیلی پیکرین، سیلین و سیلی توکسین و غیره در آن تشخیص داده شده است.
بخش مورد استفاده: پیازعنصل مرکب از فلس‌هایی است که قسمت خارجی آن غیرقابل استفاده می‌باشد به طوری که منحصراً قسمت وسطای آن به مصارف دارویی می‌رسد.
نحوه مصرف: معمولاً پس از خارج کردن پیازعنصل از درون زمین، فلس‌های خارجی آن را بر می‌دارند و سپس بقیه را به صورت نوارهای باریک و دراز در می‌آورند تا با این عمل، قطعات نازک حاصل، به سهولت خشک شوند. برای خشک کردن آنها از اتو و یا از گرمای خورشید استفاده می‌کنند. قطعات نازک و خشک شده پیاز عنصل را باید در محل عاری از رطوبت نگه داشت زیرا در غیر اینصورت جذب آب کرده به یکدیگر می‌چسبند. این نوارها، رنگ گلی یا مایل به زرد دارند. طول آنها ۳ تا ۶ و عرض آنها تا یک سانتی‌متر است. معمولاً به حالت تازه قابلیت انعطاف دارند ولی پس از خشک شدن کامل، شکننده می‌شوند. طعم آنها تند و تلخ ولی اصولاً فاقد بو می‌باشند. نوارهای آماده شده را تبدیل به فرآورده‌های گوناگونی کرده و به دلیل اینکه شدیداً سمّی می‌باشند باید با تجویز پزشک استفاده شوند.
خواص درمانی: تقویت کننده قلب، ادرارآور، ضد استسقای منشأ قلبی، خلط‌آور، دفع کننده سنگ مثانه، مقوی حافظه، افزاینده بینایی، تمیز کننده اخلاط سینه و خارج کننده فضولات بدن می‌باشد. در ضمن برای خشونت سینه، دلپیچه، دردهای عصبی، آب آوردن بدن، صرع و امراض مغز (مالیخولیا، سردردهای مزمن و فراموشی)، نفس تنگی، سرفه‌های مقاوم، آسم، برونشیت، گوش درد، پرش اعضای بدن، یرقان و دردهای مفاصل نیز مفید است. در استعمال خارجی برای جلوگیری از ریزش موها از آن استفاده می‌کنند.
تذکر: استفاده از آن برای خانم‌های باردار ممنوع و برای اشخاص گرم مزاج و افرادی که دارای ناراحتی کلیه و معده می‌باشند مضر است.

منابع و مآخذ:

• گیاهان دارویی (دکتر زرگری، علی)
• معارف گیاهی (میرحیدر، حسین)
• شناخت گیاهان دارویی و معطر ایران (دکتر مظفریان، ولی‌الله)
• مرجع کامل گیاهان دارویی و معطر (مهندس فرزاد، محمدعلی)
• شفا (دکتر رجحان، محمدصادق)
• خوردنی‌های شفابخش و مضرات آن‌ها (نعیمی، محمدحسن)
• از سیر تا پیاز (دکتر پورعبدالله، عبدالله)
• آلوئه‌ورا گیاه هزار درمان (مهندس موسوی، فخرالسادات / استکی، معصومه)
• اسرار گیاهان دارویی (حاجی شریفی، احمد)
• گیاهان معجزه‌گر (دکتر خوش‌بین، سهراب)
• سیاهدانه، دانه شفابخش (نویمایر، یوزف)
• اطلس مصور گیاهان دارویی (کیانی، کاظم)
• فرهنگ جامع کلینیکی گیاهان دارویی (دکتر اکبرزاده پاشا، حجت‌الله)
• گزیده گیاهان دارویی (دکتر صمصام شریعت، سید هادی)
• خواص طبیعی میوه‌ها و سبزیجات (دکتر آذر، ماهیار / دکتر اصلان‌آبادی، سعید / دکتر اصلان‌آبادی، ناصر / دکتر امام، مهدی / دکتر پادراد، سوزان / دکتر حسین‌پناه، رامین / دکتر ساداتیان، سید اصغر / خلاصی، مرجان / دکتر علویان، سید موید / دکتر فلسفی، حمیده / دکتر قاضی‌زاده، شیرین / دکتر لسان پزشکی، محبوب / دکتر هاشمی، سونیا)
• فرهنگ مصور گیاهان دارویی (رحیمی‌نیا، مصطفی)
• طب الصمصام (صانعی، صمصام)
• گیاهان دارویی شاخص در پزشکی و صنایع (دکتر قاسمی دهکردی، نصرالله)
• دایره المعارف گیاهان دارویی (دکتر کرمعلی، جواد)
• گیاهان دارویی (ولاگ، ژان / استودولا، ژیری)
• گیاهان دارویی و نحوه و کاربرد آن‌ها (استاد خسروی، سید مهدی)