مارچوبه

مارچوبه گونه‌های مختلفی دارد. در اینجا به نام علمی و مشخصات مربوط به یک گونه از آن‌ها اشاره شده است.

نام علمی: Asparagus officinalis

نام فرانسوی: Asperge

نام انگلیسی: Asparagus

نام‌های دیگر آن در کتب طب سنتی و به عربی مارچوبه، کشک المار، خشب الحیه، هلیون و هَلگون نامیده شده است.

تیره گیاه: مارچوبه Asparagaceae

نوع گیاه: بوته

مشخصات ظاهری: گیاهی است علفی و چندساله به ارتفاع حدود ۱۰۰ سانتی‌متر و دارای شاخه‌های نسبتاً چوبی و صاف می‌باشد. بر روی ساقه‌های نازک و استوانه‌ای شکل آن خطوط بسیار ظریف قابل تشخیص است. برگ‌های گیاه به صورت فلس‌های مثلثی و گل‌های آن سبز مایل به زرد و شبیه لاله می‌باشند. میوه‌اش کروی شکل و قرمزرنگ و داخل آن دانه‌های مثلثی سیاه مارچوبه قرار دارند. قسمت زیرزمینی گیاه شامل یک توده گوشتی می‌باشد که چندین جوانه در قسمت فوقانی آن و تعداد زیادی ریشک‌های پراکنده و نسبتاً ضخیم زیر آن قرار دارد. ساقه‌های نرم، ترد و گوشتی که از قسمت زیرزمینی خارج می‌شوند، همان قسمت قابل مصرف و خوراکی آن است که مارچوبه نامیده می‌شود.

طبیعت: طبق نظر حکمای طب سنتی، طبیعت آن کمی گرم و خشک است.

رویش جغرافیایی: در اغلب مناطق اروپا، قفقاز، سیبری و آسیا می‌روید و کاشته می‌شود. در ایران نیز در استان‌های آذربایجان، اصفهان، مرکزی، کرمانشاه، خوزستان، فارس و البرز روییده و در بعضی از مناطق دیگر نیز به صورت پرورشی کاشته می‌شود.

ترکیبات شیمیایی و مواد موجود در ریشه: ساکارز، کولین، آرابینوز و غیره در آن مشخص شده است.

ترکیبات شیمیایی و مواد موجود در ساقه‌های مارچوبه: اسانس روغنی فرّار، آسپاراژین، تایروزین، رایبوفلاوین، تیامین، نیاسین، پتاسیم، سدیم، آهن، فسفر، کلسیم، چربی، پروتئین، آب و ویتامین‌های D, C, B, A در آن تشخیص داده شده است.

بخش مورد استفاده: قاعده‌ی ساقه هوائی و ریزوم همراه با ریشه.

نحوه مصرف: معمولاً به صورت ادویه کاربرد دارد و در طب سنتی برای درمان بیماری‌ها، نحوه و مقدار مصرف را پزشک تشخیص داده و تجویز می‌نماید.

خواص درمانی: مدر، برطرف‌کننده ورم پروستات، ضد باکتری، حاوی آنتی‌اکسیدان، کاهنده پرفشاری خون، ضد ویروس، محافظ کبد، خارج‌کننده سموم از بدن، آرام‌بخش، ضد نفخ، التیام‌بخش زخم‌ها، تقویت‌کننده کار کبد و مثانه، بازکننده قاعدگی، برطرف‌کننده یبوست، ضد التهاب عروق، خون‌ساز، تقویت‌کننده قلب، ضد استسقا (ناراحتی‌های قلبی با منشأ آب آوردن)، مقوی قوه باء، افزاینده قدرت بینایی، متعادل‌کننده قند خون، مسکن دردهای عمومی بدن، کاهنده تب، ضد اسپاسم، اشتهاآور، ضد یرقان، سازنده گلبول‌های قرمز خون و برطرف‌کننده بیماری‌های سینه می‌باشد. در ضمن برای تپش شدید قلب، شب‌کوری، اسهال، خستگی، ضعف عمومی، حوادث قلبی عروقی و درد روده‌ها نیز مفید است. برای به تعویق انداختن آب آوردن چشم نیز داروی مؤثری می‌باشد.

تذکر: استفاده از مارچوبه برای خانم‌های باردار ممنوع است. همچنین استفاده از ریزوم مارچوبه برای اشخاص خیلی عصبانی و مبتلا به التهاب مجاری، روماتیسم حاد و سنگ کلیه مضر می‌باشد. در ضمن زیاده‌روی در مصرف آن سبب عوارضی نظیر ایجاد بی‌خوابی، فشار خون،‌ تلخی دهان، تهوع و ناراحتی‌های کلیه، کبد و مثانه می‌شود.

منابع و مآخذ:

• گیاهان دارویی (دکتر زرگری، علی)
• معارف گیاهی (میرحیدر، حسین)
• شناخت گیاهان دارویی و معطر ایران (دکتر مظفریان، ولی‌الله)
• مرجع کامل گیاهان دارویی و معطر (مهندس فرزاد، محمدعلی)
• شفا (دکتر رجحان، محمدصادق)
• خوردنی‌های شفابخش و مضرات آن‌ها (نعیمی، محمدحسن)
• از سیر تا پیاز (دکتر پورعبدالله، عبدالله)
• آلوئه‌ورا گیاه هزار درمان (مهندس موسوی، فخرالسادات / استکی، معصومه)
• اسرار گیاهان دارویی (حاجی شریفی، احمد)
• گیاهان معجزه‌گر (دکتر خوش‌بین، سهراب)
• سیاهدانه، دانه شفابخش (نویمایر، یوزف)
• اطلس مصور گیاهان دارویی (کیانی، کاظم)
• فرهنگ جامع کلینیکی گیاهان دارویی (دکتر اکبرزاده پاشا، حجت‌الله)
• گزیده گیاهان دارویی (دکتر صمصام شریعت، سید هادی)
• خواص طبیعی میوه‌ها و سبزیجات (دکتر آذر، ماهیار / دکتر اصلان‌آبادی، سعید / دکتر اصلان‌آبادی، ناصر / دکتر امام، مهدی / دکتر پادراد، سوزان / دکتر حسین‌پناه، رامین / دکتر ساداتیان، سید اصغر / خلاصی، مرجان / دکتر علویان، سید موید / دکتر فلسفی، حمیده / دکتر قاضی‌زاده، شیرین / دکتر لسان پزشکی، محبوب / دکتر هاشمی، سونیا)
• فرهنگ مصور گیاهان دارویی (رحیمی‌نیا، مصطفی)
• طب الصمصام (صانعی، صمصام)
• گیاهان دارویی شاخص در پزشکی و صنایع (دکتر قاسمی دهکردی، نصرالله)
• دایره المعارف گیاهان دارویی (دکتر کرمعلی، جواد)
• گیاهان دارویی (ولاگ، ژان / استودولا، ژیری)
• گیاهان دارویی و نحوه و کاربرد آن‌ها (استاد خسروی، سید مهدی)